czas trwania: ok. 35 minut
Osoby uczestniczące w spotkaniach klubu wiedzy przychodzą na nie z przeróżnych powodów. Dla jednych motywacją może być rozwój zawodowy, dla drugich uzupełnienie wiedzy zdobytej w szkole czy na studiach, a jeszcze inni chcą po prostu poznać nowe osoby. Twoim zadaniem jako moderatora/moderatorki klubu jest pomóc tym osobom osiągnąć postawione sobie cele. W tej części kursu zajmujemy się tym, na czym polega dobre moderowanie. Na początek przyjrzyjmy się kilku przykładowym klubom wiedzy.
Kluby wiedzy pojawiły się w ofercie bibliotek w Kenii pod koniec roku 2016, gdy P2PU przeprowadziło warsztaty dla niewielkiej grupy bibliotekarzy z Nairobi i Nakuru. Od tamtej pory kluby stały się jednym z najważniejszych elementów strategii rozwoju programów edukacyjnych i promocyjnych w kenijskich bibliotekach. Obecnie ponad 1000 osób rocznie bierze udział w spotkaniach klubów wiedzy!
Joseck i Purity z Nakuru, chcieli bardzo, aby w ofercie ich biblioteki pojawiły się nowe zajęcia edukacyjne. Promowali więc kluby w swoim mieście, w szczególności zwracając się do studentów. Joseck zauważył, że wielu studentów studiów informatycznych ma za mało zajęć praktycznych, ponieważ program oparty jest przede wszystkim na wykładach. Dlatego Joseck zdecydował się utworzyć w swojej bibliotece klub wiedzy poświęcony projektowaniu stron internetowych. Na pierwsze spotkanie klubu przyszły 53 osoby, a ich liczba rosła z każdym tygodniem, gdy studenci zaczęli opowiadać o kursie swoim znajomym.
Joseck szybko wypracował metodę przygotowywania bardziej zaawansowanych studentów do pomocy w moderowaniu klubu i podzielił uczestników na mniejsze, 16-osobowe grupy. Podzielił się swoim doświadczeniem w trakcie spotkania społeczności P2PU online. Co ciekawe, jeden z jego klubów miał w tym czasie spotkanie i Joseck jako moderator nie był w ogóle tam potrzebny, bo grupa znakomicie radziła sobie sama! Joseck jest w swojej bibliotece specjalistą w zakresie technologii i dzięki klubom wiedzy odkrył, że jest to znakomity sposób na zaangażowanie mieszkańców wokół biblioteki poprzez zaproponowanie im takich tematów jak projektowanie stron, cyberbezpieczeństwo czy podstawy obsługi komputera. `Poprowadził już ponad 20 klubów wiedzy, w których wzięło udział ponad 750 osób.
W czasie, gdy Joseck pracował ze swoimi „technologicznymi” klubami, Purity zajmowała się takimi tematami jak wystąpienia publiczne czy rozmowa o pracę. W 2017 roku utworzyła klub wiedzy o dziennikarstwie obywatelskim, lecz kurs, z którego miała korzystać jej grupa, został usunięty dwa dni przed pierwszym spotkaniem (a miało w nim uczestniczyć ponad 30 osób). Napisała wtedy do P2PU, a P2PU skontaktowało się z uczelnią, która udostępniła grupie materiały z kursu. W tym samym czasie wydarzyło się jednak coś niesamowitego. Mimo braku kursu osoby zapisane do klubu przyszły na spotkanie i poradziły sobie same. Ktoś poprosił o pomoc znajomego dziennikarza, inni znaleźli w sieci bezpłatne materiały i grupa mogła kontynuować naukę wiedząc, że każda osoba może się czymś podzielić, a wszystkich łączy zainteresowanie tematem kursu. Purity poprowadziła dotąd 12 klubów wiedzy, w których uczestniczyło ponad 300 osób. Tematyka dwóch ostatnich klubów dotyczyła podstaw języka migowego.
Podczas pandemii jedną z najbardziej zagrożonych grup byli seniorzy, dlatego większość izolowała się w domach nie kontaktując się z nikim i rezygnując z wizyt w bibliotece. Wielu seniorów źle znosiło taką izolację, dlatego Ola z Miejskiej Biblioteki w Hrubieszowie na podstawie dostępnych materiałów przygotowała własny kurs Gimnastyka umysłu dla seniora i kiedy tylko otwarto biblioteki zorganizowała klub wiedzy. Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami zapewniła bezpieczne miejsce spotkań i zaprosiła seniorów do biblioteki.
Uczestnicy byli tak zadowoleni z udziału i tak chwalili klub wiedzy, że kolejnych grup Ola praktycznie nie musiała promować, wystarczyła informacja w bibliotece. Zainteresowanie było na tyle duże, że Ola wkrótce podzieliła się z inną bibliotekarką swoją wiedzą o moderowaniu klubów wiedzy i teraz prowadzą kluby wiedzy na zmianę.
Twoim zadaniem, jako moderatorki / moderatora klubu wiedzy, jest ułatwianie innym uczenia się. Jesteś jak tata, babcia, starsza siostra, cheerleaderka, lekarz, psycholożka, terapeuta, budowniczy czy pasjonat technologii. To spora odpowiedzialność i ogromna praca!
Gdy odgrywasz te wszystkie role online, mierzysz się z dodatkowym wyzwaniem, bo może się zdarzyć, że nie będziesz widzieć czyjejś twarzy czy słyszeć głosu, nie dostrzeżesz czyjejś mowy ciała i nie rozwiążesz jakiegoś technicznego problemu. Pamiętaj też, że ludzie są różni. Niektóre osoby są nieśmiałe, inne przebojowe, jedni mówią mało, inni zbyt dużo. Może się zdarzyć ktoś, kto zachowa się w sposób nieuprzejmy.
Twoim zadaniem jest zapanować nad grupą: zmotywować tych, którzy niechętnie zabierają głos i pohamować takich, którzy udzielają się zbyt intensywnie. Jesteś gospodarzem/gospodynią tej imprezy i zależy Ci na tym, by wszyscy dobrze się bawili. Dużym wyzwaniem jest stworzenie w grupie takiej atmosfery, by każda osoba czuła się dobrze i mogła zrealizować swój cel.
Trzeba też pamiętać o tym, że każdy ma swoje doświadczenie, swoją perspektywę i historię, co oznacza, że od każdej osoby można się czegoś nauczyć. Z takim nastawieniem Twoja praca stanie się o wiele prostsza…
Jan Docka, Biblioteka Publiczna w Roselle, Illinois
Refleksje Jan na temat moderowania świetnie pokazują zakres zadań i ról, jakie bierze na siebie moderator / moderatorka klubu wiedzy. W tej części kursu przyjrzymy się najważniejszym zadaniom osoby moderującej klub wiedzy.
Wprowadzaj i promuj wzajemne uczenie się
Tak jak wspomnieliśmy w pierwszym module, niektóre osoby zapiszą się do klubu z nastawieniem na bierny udział i przekazywanie im wiedzy przez eksperta. Staraj się od samego początku zachęcać uczestników i uczestniczki do aktywności i wspierania się nawzajem. Nie stawiaj się w sytuacji osoby, która – jako jedyna na sali – posiada wiedzę, i której rolą jest jej przekazywanie. Gdy twierdzimy, że „każdy może być jednocześnie i uczniem, i nauczycielem”, to mamy na myśli również Ciebie! Nie bój się pomagać innym, lecz także oddawać im pola.
✒️ Jeżeli masz obawy czy uda ci się uniknąć roli eksperta, zacznij od kursu z tematu, o którym mało wiesz.
Słuchaj uczestników zajęć
Uważnie obserwuj, co dzieje się na sali, staraj się wyczuwać atmosferę. Kto dziś wygląda na wyjątkowo zmotywowanego? Kto mało się odzywa? Gdy poznasz i zrozumiesz cele, jakie postawiły sobie osoby uczestniczące w klubie, będzie Ci łatwiej reagować na ich zachowania i interpretować je. Czy ten ktoś mało mówi, bo ma problem ze zrozumieniem jakiegoś zagadnienia? Poproś o wyjaśnienie osobę, która już je opanowała, jeśli jest chętna do pomocy.
💻 Podczas spotkań online jest to dużo trudniejsze, bo dochodzą problemy techniczne i lęk przed korzystaniem z narzędzi internetowych. Korzystaj z pracy w mniejszych grupach, zaproponuj indywidualną rozmowę przed/ po spotkaniu żeby rozwiązać ewentualne problemy związane z uczestnictwem w spotkaniach wirtualnych.
Dla większości platformy do wideokonferencji to tylko narzędzie do komunikacji, ale dla niektórych osób udział w spotkaniu online wiąże się z bardzo dużym stresem - postaraj się wcześniej dotrzeć do takich osób i pomóc im oswoić się z nową dla nich formą komunikacji.
Wzmacniaj relacje w grupie
Już w czasie pierwszej godziny spotkania zaczynają tworzyć się w grupie więzi społeczne. Jako moderator/moderatorka możesz pomóc każdej osobie odnaleźć w grupie swoją rolę i wzmacniać poczucie przynależności. Można to osiągnąć między innymi takimi działaniami jak:
Zadawaj pytania
Uczestnicy i uczestniczki spotkań mogą zadawać Ci wiele pytań merytorycznych, ponieważ z ich perspektywy będziesz osobą najbardziej kojarzącą się nauczycielem w tradycyjnym nauczaniu. W takiej sytuacji warto zaznaczyć, że pozostałe osoby również stanowią wartościowe źródło informacji, a ktoś zapewne zna odpowiedź na zadane pytanie. Możesz zareagować mówiąc na przykład: Nie jestem pewna. Czy zapytałeś kogoś jeszcze? Może ktoś już zetknął się z tym problemem? Czy wiecie, gdzie można by poszukać odpowiedzi na to pytanie? Staraj się raczej sugerować, a nie podawać konkretne instrukcje.
Kiedy pierwsza grupa polskich bibliotekarzy uczyła się o klubach wiedzy, jedna z grup roboczych zgłosiła problem, że nie działa jakaś funkcja formularza. Moderujący spotkanie z FRSI nie wiedzieli jak rozwiązać ten problem, ale gdy cała grupa się spotkała, żeby omówić prace w zespołach, okazało się, że w innym zespole też pojawił się ten problem i udało im się go rozwiązać. Uczestnik, który odkrył to rozwiązanie podzielił się wiedzą ze wszystkimi i cała grupa mogła kontynuować wypełnianie formularza.
Zachęcaj do częstych, grupowych interakcji
Więzi społeczne i emocjonalne pełnią w grupie podwójną rolę: ułatwiają poszczególnym osobom uczenie się i pomagają budować wspólnotę. Szukaj sposobności do tego, by podsumować dotychczasowe interakcje i wywoływać nowe, uwzględniajac świeżą perspektywę czy nowy punkt widzenia. Gdy zachowania czy dyskusje części osób zaczynają odbiegać od tego, czym zajmuje się grupa, nie wahaj się interweniować, aby przywrócić te osoby na właściwe tory. Inni z pewnością to docenią.
Zarządzaj oczekiwaniami
Gdy uczymy się nowych rzeczy, początkowy optymizm może łatwo zmienić się w rozczarowanie. Aby temu zapobiec, podkreślaj, że wierzysz w to, iż Twoi podopieczni osiągną swoje cele. Pamiętaj jednak, że trzeba realistycznie oceniać swoje możliwości i że nie wszystko da się osiągnąć w 6 tygodni. Jest mało prawdopodobne, by ktoś, kto nie miał wcześniejszego doświadczenia z programowaniem, zdobył świetną pracę w branży IT po przejściu jednego kursu o HTML/CSS na spotkaniach w klubie wiedzy. Z pewnością jednak zdobędzie podstawową wiedzę o tym, jak stworzyć stronę internetową, sprawdzi, czy jest to tematyka, którą chciałby zajmować się w przyszłości i pozna osoby o podobnych zainteresowaniach.
Zachęcaj do rozwoju, doceń zaangażowanie
Nastawienie na rozwój to przekonanie o tym, że posiadaną wiedzę i umiejętności można nieustannie rozwijać, pracując nad sobą przez całe życie i wkładając w to znaczny wysiłek. Jako moderator/moderatorka staraj się doceniać ten wysiłek, podejście, czy strategie, jakie wypracowują osoby w Twoim klubie, zamiast ich talentów lub wrodzonych zdolności.
Obracaj frustrację w satysfakcję
Staraj się przekształcać negatywne przekazy w pozytywne i angażuj do tego grupę. Na przykład, gdy uczestnikom klubu wiedzy na temat zdobywania pracy nie podobają się zawarte w kursie wskazówki dotyczące rozmowy kwalifikacyjnej, zapytaj, czy mają pomysły na to, jak je ulepszyć. Przekonasz się, że materiały kursów online są często punktem wyjścia i pretekstem do tego, by podzielić się własną wiedzą czy osobistymi doświadczeniami.
Deleguj zadania
Dobry moderator czy moderatorka potrafią wspierać osoby uczące się w taki sposób, że te osoby same przejmują kontrolę nad procesem uczenia się, a rola moderatora z czasem staje się coraz mniejsza. W miarę postępów w nauce możesz zacząć prosić uczestniczki i uczestników, by wzięli odpowiedzialność za takie zadania jak:
Cieszcie się podróżą, a nie tylko jej zakończeniem
Nie zapomnij o docenieniu tego, co dzieje się na spotkaniach, a nie tylko końcowych sukcesów. Rozgrzewka oraz końcówka spotkania przeznaczona na refleksję to doskonały czas na to, by każda osoba mogła opowiadać o swojej podróży.
💻 Jeżeli prowadzisz klub wiedzy online pamiętaj, że wiele osób jest zmęczonych taką formą spotkań - rób przerwy na różne aktywności fizyczne (rysowanie, gimnastyka), często organizuj pracę w małych grupach, nie przesadzaj z aktywnościami online (zwłaszcza osobom mniej doświadczonym lub bardziej wrażliwym nie wprowadzaj więcej niż dwa narzędzia podczas jednego spotkania). Spotkania klubów wiedzy powinny się kojarzyć z przyjemnością a nie stresem.
Pamiętaj, że moderowanie wymaga praktyki
Nie zrażaj się tym, że nie jesteś w tym „dobry/dobra” od samego początku. Bycie moderatorem to proces, w trakcie którego należy próbować różnych rzeczy, poddawać je refleksji, powtarzać. Poniżej kilka pytań, które warto sobie zadać rozpoczynając działania:
W panelu administracyjnym znajdziesz miejsce do zapisywania swoich refleksji po każdym spotkaniu klubu. Możesz również wysłać wiadomość do wszystkich osób w grupie oraz do FRSI i zespołu P2PU. Zachęcamy Cię do korzystania z tej funkcji w celu poddawania refleksji Twoich własnych postępów w rozwoju w roli moderatora.
Prowadzenie zajęć opartych wyłącznie na materiałach kursu online może być zniechęcające. Dlatego właśnie powstała koncepcja klubów wiedzy. Rozwijając ją przygotowaliśmy wiele propozycji aktywności do wykorzystania na spotkaniu. Możesz je zastosować w czasie rozgrzewki, ćwiczeń grupowych czy podsumowań. Są po to, by pomóc Ci sprawnie zaplanować i przeprowadzić spotkanie.
Ta formuła służy temu, by ułatwić Ci pracę, gdyby jednak zdarzyło się, że utrudnia ona realizację Waszych celów, możesz ją śmiało zmodyfikować. Poniżej podajemy kilka przykładów aktywności, które wielokrotnie sprawdziły się na spotkaniach.
Rozgrzewka Jak z pewnością wiesz, pierwsze minuty spotkania pozwalają uczestniczkom i uczestnikom zebrać się i spędzić ze sobą trochę czasu, zanim rozpocznie się właściwe spotkanie i grupa przystąpi do pracy. Aktywności „rozgrzewkowe” mogą mieć formę zabawnych „icebreakerów” (ćwiczeń na przełamanie lodów) lub poważniejszych dyskusji, podczas których każdy może podzielić się przemyśleniami na temat ostatnich wydarzeń. Najważniejsze jest zapewnienie, by każda osoba miała szansę poczuć się częścią grupy oraz podzielić się czymś z pozostałymi osobami.
Oto kilka pytań, które naszym zdaniem mogą w tym pomóc:
✒️ Wskaż pierwszą osobę i poproś ją, żeby po swojej wypowiedzi wskazała kolejną - podała jej imię, przekazała jakiś przedmiot, rzuciła piłeczką. W wersji wirtualnej można udawać przekazywanie zbliżając np. kubek czy ołówek do kamery. Uczestnicy często zapominają o wskazaniu kolejnej osoby - to zupełnie normalne, czasami trzeba kilka razy przypomnieć.
💻 Przy większych grupach online świetnie się sprawdzają tzw. “szybkie randki” kiedy dzielimy losowo uczestników na pokoje/grupy 2 osobowe i prosimy by przez dosłownie 2-3 minuty porozmawiali na zadany temat, odpowiedzieli na pytanie. Te krótkie intensywne spotkania są zbliżone do naturalnych rozmów podczas przerw kawowych przy tradycyjnych spotkaniach. Są doskonałe na rozgrzewkę, ponieważ presja czasu oraz niedosyt (zwykle ktoś nie skończy odpowiedzi) powoduje zwiększenie zaangażowania i dodaje energii a formuła 1 na 1 pozwala na swobodę nawet najbardziej nieśmiałym uczestnikom spotkań online.
💻 Przy spotkaniach online w ramach rozgrzewki lub przerwy można także:
Aktywności grupowe
Dobra aktywność grupowa powinna uwzględniać określony kontekst (jakie znaczenie ma ten materiał w odniesieniu do Waszej obecnej sytuacji?) oraz osoby (co ma wspólnego ten kurs z celami, jakie sobie postawiliście i z tym, jak się uczycie?). Dodatkową zaletą aktywności jest ułatwianie komunikacji między osobami uczestniczącymi w spotkaniu, co jest ważnym elementem wzajemnego uczenia się. Jeśli takie aktywności nie są integralną częścią kursu, warto zaplanować własne. Niżej kilka naszych propozycji:
Refleksje
Aktywności związane z refleksjami powinny stanowić zamknięcie spotkania. Ta część stanowi świetną okazję do tego, by zastanowić się nad swoimi odczuciami, doświadczeniami czy wrażeniami ze spotkania. Oprócz standardowych pytań, czyli „co się udało? / co warto poprawić?”, możesz zadać następujące pytania:
✒️ Nie musi tych zadań wykonywać jednocześnie cała grupa. Można przeprowadzić je w parach lub poprosić uczestniczki i uczestników o indywidualne przemyślenia.
Umiejętności techniczne
Kluby wiedzy online zwykle wymagają otwarcia trzech kart przeglądarki w jednym czasie − jednej dla kursu online, drugiej dla wideokonferencji i trzeciej dla współdzielonych notatek. Mogą w związku z tym wystąpić różne trudności, spowodowane słabą jakością połączenia, ale też brakiem doświadczenia osób uczestniczących, które niekoniecznie będą się sprawnie poruszać w środowisku online. W tej sytuacji możesz poradzić sobie na kilka sposobów:
Koncentracja
Uczestnicy spotkań online częściej tracą koncentrację niż podczas tradycyjnych spotkań a nie mogą spojrzeć co robią inni ani zapytać szeptem sąsiada i nie każdy czuje się komfortowo przyznając publicznie, że “się zgubił”.
Zarządzanie czatem
Funkcja czatu na spotkaniach online zapewnia przestrzeń do dyskusji i stanowi podstawowe narzędzie do udostępniania linków. Może się też zdarzyć, że niektóre osoby nie będą miały działającego mikrofonu i jedynym kanałem aktywnej komunikacji w czasie spotkania będzie dla nich czat.
Zapoznaj się z dodatkowymi informacjami zawartymi w pozostałych częściach podręcznika Jak prowadzić klub wiedzy?. Część 2. poświęcona jest samokształceniu dorosłych, część 3. zawiera praktyczne wskazówki dotyczące prowadzenia spotkań a część 4. skupia się na prowadzeniu klubów wiedzy online. Wszystkie części dostępne są na stronie klubów wiedzy w zakładce Moderowanie.
Prosty opis narzędzi do wykorzystania podczas aktywności znajdziesz w Bibliotece aplikacji.