Czytamy i oglądamy

czas trwania: ok. 35 minut

Jak określić cele?

Kluby wiedzy działają najlepiej, gdy zarówno osoby w nich uczestniczące, jak i moderatorki i moderatorzy wiedzą, co motywuje ich do udziału w klubie. Pytania, które P2PU stawiało nowym moderatorkom i moderatorom przez ostatnie lata są wciąż aktualne:

• Co ty osobiście chcesz osiągnąć przez moderowanie klubów wiedzy?
• Jakie potrzeby Twojej społeczności chcesz zaspokoić?
• Do kogo chcesz skierować swoje działania?
• Skąd będziesz wiedzieć czy ci się udało?

Gdy ustalisz już swoje osobiste cele związane z planowanym klubem wiedzy, podziel się swoimi pomysłami z osobami, które mogłyby Ci pomóc. Skontaktuj się z grupami, które mogą być tym zainteresowane, z organizacjami, które mogłyby pomóc w promocji Twojego klubu lub z osobami, od których możesz uzyskać cenne wskazówki. Możesz też zawsze zajrzeć na forum P2PU, odezwać się do FRSI, a my z chęcią podzielimy się naszym doświadczeniem.

To, że ty się zaangażujesz nie oznacza, że trafi Ci się tak samo zaangażowana grupa, co jest zupełnie normalne. Poniżej przedstawiamy kilka sytuacji, których można się spodziewać:

• Mimo ogłoszeń i promocji nikt się nie zgłasza (nie zrażaj się, powtórz ogłoszenie za jakiś czas, a tymczasem zaproponuj inny kurs albo zrób przerwę)
• Ze zgłoszonych osób przychodzi tylko jedna (zdarza się; przed kolejnym spotkaniem skontaktuj się ze wszystkimi)
• Po pierwszym spotkaniu, na kolejne nikt nie przyszedł (też się często zdarza; skontaktuj się i spróbuj ustalić przyczynę - może to być zbieg okoliczności albo trzeba zmienić kurs, formułę…)
• Nikt nie chce robić ćwiczeń, prac domowych (może nie są gotowi na tak duże zaangażowanie, zrezygnuj z prac domowych i ograniczcie się do aktywności podczas spotkań)

Diagnoza potrzeb społeczności

Zanim wybierzesz kurs i uruchomisz klub wiedzy, rozważ przeprowadzenie wśród mieszkańców prostego badania, które pomoże Ci lepiej zrozumieć ich sytuację i potrzeby. Jeśli chcesz poznać zdanie szerszego grona odbiorców, np. osób z listy mailingowej Twojej biblioteki, potrzebna będzie Ci bardziej zaawansowana metoda zbierania opinii niż bezpośrednia rozmowa. Niżej proponujemy kilka metod przeprowadzenia takiego badania.

Metoda Q

Metoda Q to rodzaj ankiety z propozycjami kursów zamieszczonymi na tablicy ogłoszeń, na które zainteresowane osoby mogą oddawać swoje głosy. Nazwaliśmy ją tak od imienia Qumishy (znanej jako Q), bibliotekarki z Biblioteki Publicznej w Detroit, która jest pomysłodawczynią tej metody i stosuje ją w klubie wiedzy działającym w jej filii.

Biorąc pod uwagę wyniki głosowania, Q wybrała dwa kursy, na które oddano najwięcej głosów. Metoda Q doskonale się sprawdza jako sposób na uzyskanie od mieszkańców informacji o ich potrzebach czy zainteresowaniach, a także jako forma promocji klubów wiedzy. Często z niej korzystają moderatorki i moderatorzy klubów na całym świecie, ale może być także używana w innych sytuacjach, np. gdy potrzebujemy opinii w związku z planowaniem strategicznym działań biblioteki lub chcemy zbadać poziom satysfakcji czy zaangażowania.

Badania fokusowe

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, co mieszkańcy myślą o Twojej inicjatywie, warto zaprosić do biblioteki kilka osób i spytać ich o ich oczekiwania. W ten sposób nie tylko zgromadzisz przydatne informacje i opinie, lecz także poznasz ze sobą ludzi i zbudujesz relacje. Biblioteki w Kenii organizują badania fokusowe jako część szkoleń przygotowujących do uruchomienia klubów wiedzy.

Narzędzia online do badań

• Aby przeprowadzić takie badania, możesz też użyć popularnych narzędzi do tworzenia formularzy ankietowych (np. Formularzy Google, Typeform czy SurveyMonkey).
• Możesz też skorzystać z internetowych narzędzi służących do zbierania i współdzielenia pomysłów oraz badania opinii w grupie (np. Tricider, Mentimeter czy AnswerGarden).
• Wiele bibliotekarek w Polsce korzysta z jeszcze innej formy - komunikatorów typu Messenger czy WhatsApp.

✒️ Najważniejsze, żeby skorzystać z takiego narzędzia, które jest znane osobom, do których chcesz dotrzeć. Sprawdź, które z narzędzi aktualnie mają polskie wersje językowe.

Partnerstwa w społecznościach

Odpowiedz sobie na następujące pytania:

• W jaki sposób badasz i analizujesz potrzeby, zainteresowania i doświadczenia grup odbiorców, z którymi pracujesz na co dzień?
• Z jakimi grupami aktualnie nie pracujesz, a do których chcesz dotrzeć?
• Jakie grupy odbiorców mogłyby być zainteresowane klubami wiedzy i odnieść z udziału w nich jakieś korzyści?

Kursy online

W ciągu ostatnich dwudziestu lat, bezpłatne programy edukacyjne rozwijały się w znacznej mierze dzięki powstaniu OZE - otwartych zasobów edukacyjnych (ang. OER - Open Educational Resources). Zgodnie z definicją OZE, są to zasoby znajdujące się w domenie publicznej lub zostały udostępnione na licencjach, które umożliwiają korzystanie z nich nieodpłatnie, a także dostosowywanie do potrzeb odbiorców.

Później, oprócz dotychczasowego udostępniania materiałów zaczęto „prowadzić” darmowe kursy online, na które mogły się zapisać zainteresowane osoby na całym świecie. Zjawisko to otrzymało nazwę MOOC: masowe otwarte kursy online (ang. Massive Open Online Courses). W ostatnich latach nazwa MOOC nieco straciła na swoim pierwotnym znaczeniu, bowiem wiele kursów udostępnianych jako MOOC nie jest kursami masowymi ani otwartymi.

Istnieją przeróżne kursy online. Mogą być tworzone przez ekspertów w danej dziedzinie, wykładowców, osoby specjalizujące się w projektowaniu środowiska edukacyjnego, jak i hobbystów. Ktoś udostępnia stworzony przez siebie kurs na własnej stronie internetowej albo kurs jest efektem prac zespołu uniwersyteckiego. Część kursów to zasoby typu open access (o otwartym dostępie), co oznacza, że zostały udostępnione na licencji pozwalającej na ich ponowne wykorzystanie (re- use) i modyfikację. Inne są chronione prawem autorskim, które nie daje możliwości wprowadzania zmian i dostosowywania do potrzeb nowych grup odbiorców. Cztery typy kursów, z którymi najczęściej spotykamy się w klubach wiedzy, to:

• Kursy udostępnione na otwartych licencjach, czyli znane Ci już otwarte zasoby edukacyjne (OZE). OZE oznacza, że można nie tylko korzystać z tych kursów za darmo, ale także je modyfikować. Możemy wykorzystać ich starsze wersje, przetłumaczyć je na inne języki czy dostosować treści edukacyjne do naszych potrzeb. OZE to nasz pierwszy wybór w klubach wiedzy, ponieważ wiemy, że dostęp do takich kursów będziemy mieć zawsze. Przykłady: MIT OpenCourseWare, Open Learning Initiative, OpenLearn, Wisc-Online, OERu, freeCodeCamp, Saylor Academy oraz Skills Commons.
• Kursy, które są bezpłatne, lecz nie są otwarte – takie kursy stanowią obecnie większość w klubach wiedzy. Zazwyczaj oferują materiały dobrej jakości, lecz istnieje ryzyko, że w przyszłości mogą nie być już dostępne, zmienią się zasady korzystania lub pojawi się odpłatność. Przykłady: edX, Coursera, Khan Academy oraz Udacity.
• Bezpłatne/otwarte narzędzia i bazy danych – mogą służyć moderatorom i moderatorkom jako podstawa dla tworzenia zasobów klubu wiedzy. Z ich pomocą można tworzyć np. scenariusze spotkań. Przykłady: Scratch, Tinkercad, GIMP, Wikipedia, YouTube oraz Project Gutenberg.
• Kursy odpłatne, chronione prawem autorskim – w przypadku takich kursów za dostęp trzeba zapłacić. W klubach wiedzy żadne opłaty nie są pobierane ani od osób uczestniczących, ani od moderatorów spotkań. Jednak zdarza się, że biblioteki czy inne centra edukacyjne posiadają już dostęp do takich kursów, ponieważ zawarły umowy licencyjne z ich dostawcami. Jeśli masz możliwość i chcesz skorzystasz z odpłatnego kursu w klubie wiedzy, możesz to zrobić, jednak taki kurs nie będzie widoczny dla innych w bazie P2PU.

Wyszukiwanie kursów

Uczestnicy i uczestniczki klubu wiedzy chcą się spotykać, by zdobywać i rozwijać wiedzę na interesujący ich temat, korzystając przy tym z darmowych dla nich zasobów. Twoim zadaniem, jako moderatora/moderatorki klubu, jest znalezienie takich zasobów, zanim rozpoczną się spotkania. Większość moderatorów i moderatorek wybiera do swoich klubów wiedzy kursy online, które są: (1) ogólnodostępne, (2) stworzone przez ekspertów w danej dziedzinie i (3) zostały zaprojektowane w sposób przyjazny dla procesu uczenia się lub nauczania w grupie.

Jest jednak wiele rzeczy, których kursy online nie potrafią „zrobić”. Nie zrozumieją Twoich motywacji, nie podejmą za Ciebie decyzji i nie powiedzą Ci, kiedy możesz potrzebować informacji dostępnych w innych miejscach. Ponadto, ogólnodostępne kursy mają swoje wady i zalety: nie zawsze są za darmo, nie zawsze tworzą je eksperci i nie zawsze można je łatwo dostosować do potrzeb klubów wiedzy.

Biorąc pod uwagę powyższe względy, staraj się nie szukać kursu „idealnego”, ponieważ taki kurs po prostu nie istnieje. Jedyne, co można zrobić, to znaleźć możliwie najlepsze zasoby, które mogą pomóc uczestnikom i uczestniczkom Twojego klubu wiedzy zrealizować cele, jakie te osoby sobie postawiły. Jeśli nie możesz znaleźć na stronie P2PU kursu, który odpowiada Twoim potrzebom, możesz w każdej chwili dodać do bazy inny kurs, korzystając z tego formularza.

Ocena kursów

Nie musisz mieć wiedzy eksperckiej w dziedzinie, której dotyczy kurs, aby z powodzeniem moderować klub wiedzy o tej tematyce. Jeśli jednak szukasz kursu w bazie P2PU lub w jakimkolwiek innym miejscu w sieci, trzeba będzie ocenić znaleziony kurs, biorąc pod uwagę jego przydatność do wykorzystania w klubie. Poniżej zamieszczamy kilka pytań, jakie warto sobie zadać oceniając kurs:

• Czy kurs jest bezpłatny? Czy masz pewność, że będzie dostępny w okresie, w którym będzie działał klub? (Licencja Creative Commons to dobry znak!)
• Czy kurs można dostosować do własnego tempa uczenia się? A jeśli zawiera on datę rozpoczęcia i zakończenia nauki, to czy zgadzają się one z terminami spotkań klubu?
• Czy zakładany czas „przejścia” kursu odpowiada Twoim oczekiwaniom i potrzebom klubu?
• Czy kurs wymaga dostępu do dodatkowych materiałów lub oprogramowania innego niż przeglądarka internetowa czy edytor tekstu? A jeśli tak, to czy możesz zapewnić grupie taki dostęp?

Dostosowywanie kursów

Gdy wiesz już, które kursy chcesz wykorzystać w swoim klubie wiedzy, kolejnym krokiem będzie dostosowanie ich do formuły klubu. Tak jak wspomnieliśmy w pierwszym module, nie wszystkie kursy online są przyjazne klubom wiedzy i niektóre trzeba zmodyfikować. Co zatem sprawia, jakie cechy powinien posiadać kurs, żeby był przyjazny klubom wiedzy? We wrześniu 2019 zespół P2PU zapytał o to moderatorów i moderatorki klubów wiedzy, podczas dorocznego spotkania w Bibliotece Publicznej w Bostonie. Oto ich odpowiedzi:

• wolny dostęp,
• nie wymaga logowania
• dobrze napisane podsumowanie
• informacja o tym kto i dlaczego stworzył ten kurs
• sugerowany czas realizacji 5-8 tygodni
• informacja o wymaganiach początkowych
• dostępny na urządzenia mobilne
• nie wymaga dużej przepustowości internetu
• możliwość pobrania/ dostępny offline
• nastawiony na realizację celów
• zawiera dużo aktywności
• dodatkowe inspiracje raczej niż prace domowe
• możliwość ewaluacji, oceny zróżnicowane treści: dane, ćwiczenia, karty pracy,filmiki, przykłady, etc.

Tworzenie nowych kursów

Czasem zdarza się, że moderatorki lub moderatorzy tworzą swoje własne kursy. Oto kilka przykładów:

Suzannah, bibliotekarka z Cambridge w stanie Massachusetts, moderowała kilka klubów wiedzy na temat Tinkercada, internetowego narzędzia do modelowania w 3D. Tinkercad sam w sobie nie jest kursem, lecz narzędziem, jednak Suzannah, mając już doświadczenie w moderowaniu klubów wiedzy, stworzyła własny scenariusz spotkań 4-tygodniowego klubu wiedzy na temat Tinkercada, który udostępniła na forum dla innych zainteresowanych osób.

Aleksandra, bibliotekarka z Hrubieszowa, postanowiła zorganizować klub wiedzy dla seniorów, którzy w czasie pandemii bardzo ograniczyli kontakty z rówieśnikami. Korzystając z darmowego narzędzia Google Witryny (Google sites) przygotowała kurs Gimnastyka umysłu dla seniorów, który w pół roku został wykorzystany przez co najmniej 5 klubów wiedzy.

Elżbieta, bibliotekarka z Lublina, również odpowiadając na potrzeby lokalnej społeczności, przygotowała kurs o zdrowym odżywianiu Zdrowie na talerzu.

Oczywiście, aby prowadzić klub wiedzy nie trzeba tworzyć kursów online od podstaw. Jeśli jednak to zagadnienie Cię interesuje, skorzystaj z darmowych witryn Google (dostępna polska wersja) lub zapoznaj się z Course in a Box – narzędziem open source służącym do tworzenia kursów online, przygotowanym przez zespół P2PU. Przy pomocy tego ostatniego narzędzia stworzyliśmy kurs, z którego właśnie korzystasz.

Opinia o kursie

Po wykorzystaniu kursu możesz dodać swoje komentarze (każdy kurs ma swój wątek na forum), które pomogą innym moderatorom w dopasowaniu kursu do grupy lub lepszym jego wykorzystaniu.

Materiały dodatkowe

Edukacja online osób dorosłych – perspektywy rozwoju - zapoznaj się z wnioskami raportu przygotowanego przez FRSI w 2019 r. O edukacji online i kursach więcej materiałów znajdziesz w module 2. podręcznika Jak prowadzić klub wiedzy? Cz.1

---